عقل گرایی ، راسیونالیسم ، عقلانیت گرایی ؛ گرایش به این که عقل بر همه چیز برتری دارد و باید بر اساس آن منافع را به حداکثر و هزینه ها را به حداقل رساند . این تفکر در قرن شانزدهم رایج شد .
قبل از آن در خصوص فلاسفه و برخی حکمای متافیزیک بکار می رفت که در استدلال عقلی بجای مشاهدات تجربی بدنبال حقیقت بودند .
عقلانیت گرایی به اشخاصی اشاره دارد که بر اساس اصول مکتب عمل گرایی برای عقاید مذهبی توجیه عقلانی ارائه می دهند.
ایدۀ عقلانیتِ بهینه از سوی نظر یه پردازانی همچون هربرت الکساندر سیمون آمریکایی ( متولد ۱۹۱۶) برنده جایزه نوبل اقتصاد ۱۹۷۸ مورد انتقاد قرار گرفت. او ایدۀ عقلانیت محدود را به عنوان جایگزین عقلانیت بهینه ارائه داد.
به اعتقاد وی ، سیاستگذاران بندرت در پی دستیابی به راه حل های بهینه هستند. آنها همۀ راههای ممکن را مورد توجه قرار نمی دهند بلکه در پی راهکاری هستند که برای اهداف فعلی مناسب است.
سیمون این شیوه را قانع سازی نامید و آن را از ایدۀ بیشینه سازی معقول تر دانست .
در صنعت به روش هایی اطلاق می شود که به افزایش تولید با کاهش هزینه ها و افزایش درآمد ها منجر می گردد .
عقل گرایی در آثار ماکس وبر
در آثار ماکس وبر (۱۸۶۴-۱۹۲۰) جامعه شناس آلمانی ، چهار نوع عقلانیت قابل تشخیص است :
۱- عملی : هر شیوۀ زندگی که فعالیت های دنیوی را در ارتباط با علایق ، عملی و با محوریتِ خودگرایانه بسنجد ؛
۲- نظری: تلاشی آگاهانه برای احاطه بر واقعیت از طریق مفاهیم روزافزون انتزاعی نظیر قیاس ، استقرا ، و علیت است نه از طریق کنش ؛
۳- محتوایی : انتخاب ابزارها و اهداف مناسب و سازگار است ؛
۴- صوری: حسابگری ابزاری –اهدافی می باشد که در ارتباط با اصول و قواعدی به وقوع می پیوندد که در سطح جهانی کاربرد دارد.
انواع عقلانیت در سیر زمان؛
انواع عقلانیت، سیری تمدنی دارند و در عصر خود بدنبال قدرت و برتری بوده اند و تنها عقلانیت صوری با ظهور فرآیند صنعتی شدن در غرب بوجود آمده است.
قوانین و مقرراتی که در سطحی جهانی استفاده می شوند و از ویژگی های عقلانیت صوری در غرب هستند، به طور اخص در نهاد های اقتصادی ، قانونی و عملی و همچنین شکل دیوانسالارانۀ حکومت دیده می شوند.
تشابه این چهار نوع عقلانیت در آنست که همۀ آنها شامل فرآیند های ذهنی هستند که می خواهند از طریق عدم بیان جزء به جزء ادراکات ذهن و انتظام آنها در قالب قوانین قابل فهم و معنا دار، واقعیت را به اختیار خود در آورند.
خردگرایان تاریخ
سن توماس آکویناس (۱۲۲۵-۱۲۷۴) فیلسوف ایتالیایی ، رنه دکارت (۱۶۵۰-۱۵۹۶) ،باروخ اسپینوزا (۱۶۳۲-۱۶۷۷) فیلسوف هندی ، گوتفرید ویلهلم فن لایب نیتس (۱۶۴۶-۱۷۱۶) فیلسوف و ریاضی دان آلمانی.
دنی دیدرو (۱۷۱۳-۱۷۸۴) فیلسوف و ادیب فرانسوی ، امانوئل کانت (۱۷۲۴-۱۸۰۴) فیلسوف آلمانی ، یوهان گوتلیب فیشته (۱۷۶۲-۱۸۱۴) فیلسوف آلمانی ، فریدریش ویلهلم ژوزف شلینگ (۱۷۷۵-۱۸۵۴) فیلسوف آلمانی و کارل رایموند پوپر (۱۹۰۲-۱۹۹۴) فیلسوف و جامعه شناس اتریشی خِرَدگرا بودند. درمقابل احساس گرایی ، تجربه گرایی ، تقلید گرایی ، خِرَد ستیزگرایی ، دنباله گرایی و مهمل گرایی است .
o گروه موضوعی ← علوم انسانی
o نظریه پرداز ← رنه دکارت
o تاریخ ارایه ← قرن هفدهم
دیدگاهتان را بنویسید